Beyoğlu

Mapa polskiej emigracji w Perze i Galacie w XIX-ym i wczesnym XX-ym wieku
(Tytuł oryginalnej mapy:  Plan de Galata, Péra, Taxim et Ferikeuy de lieutenant R.Hüber, skala 1:1000
źródło: kolekcja IFPO/IFEA)

Beyoğlu, dzielnica w Stambule położona po stronie europejskiej Bosforu, jest oddzielona od historycznej części miasta zatoką zwaną Złotym Rogiem. Wokół wieży Galata i w Perze, której europejski charakter sprzyjał zadomowianiu się Polaków, polscy emigranci zakładali sklepy oraz otwierali zakłady rzemieślnicze. W Galacie mieszkał hrabia Leon Ostroróg (1867-1932), radca prawny Departamentu Długu Publicznego (La Dette Publique Ottomane), który przybył do Stambułu pod koniec XIX-ego wieku.

Droga na Perę ze Złotego Rogu,
początek XX-ego wieku
(źródło: zbiory Atatürk Kitaplığı) 

Polonia stambulska spotykała się w kawiarniach przy Piccolo Campo i Bülbül na Grande Rue de Pera. W greckiej kawiarni przy Keklik sokak 6 odbywała się rekrutacja polskich ochotników do legionu polskiego utworzonego w czasie wojny rosyjsko-tureckiej (1877-1878), a Hotel de Pest, którego właścicielem był Węgier Titfalusy, zamienił się w miejsce spotkań polskich działaczy politycznych tego okresu.

Na ulicy Yazıcı sokak 41 Polonia stambulska założyła Towarzystwo Polskie Wzajemnej Pomocy i Dobroczynności działające aż do pierwszej wojny światowej. Po jej zakończeniu Stowarzyszenie Dom Polski zajęło się udzielaniem pomocy Polakom znajdującym się na terenie Turcji.

W Perze, w niedalekiej odległości od europejskich przedstawicielstw dyplomatycznych, mieściła się ambasada polska, która istniała aż do ostatniego rozbioru Polski. Siedziba przedstawicielstwa polskiego mieściła się pod numerem 8 na ulicy znanej w XIX-ym wieku pod nazwą Lehli Sokak (Polska ulica), a dzisiaj Nur-i Ziya Sokak.

Antoni Oleszczyński,
Portret Michała Czajkowskiego / Sadıka Paszy
Staloryt, 1857
(źródło: polona.pl)

W latach 40-ych XIX-ego wieku ambasada została nieoficjalnie zastąpiona przez Agencję Wschodnią Hotelu Lambert, którą założył Michał Czaykowski z polecenia księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Michał Czaykowski (1804-1886), uczestnik powstania listopadowego, pisarz i emigrant, został powołany na szefa Agencji Wschodniej w 1841 roku. Książę Adam Jerzy Czartoryski, uważany za przywódcę emigracji polskiej we Francji, zwolennik monarchistyczno-konstytucyjnej koncepcji ustroju Polski, powołał do istnienia sieć agencji w krajach bałkańskich i w Stambule, pełniących funkcję ambasad kraju, który nie istniał na kartach Europy. Rola Czaykowskiego polegała na koordynowaniu działań agencji i nawiązywaniu kontaktów dyplomatycznych z politykami osmańskimi w celu utworzenia koalicji przeciwko Rosji. Dzięki inicjatywie Michała Czaykowskiego została założona nad Bosforem polska osada, Adampol/Polonezköy, nazwana ku czci księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Michał Czaykowski pełnił funkcję szefa Agencji, aż do przejścia na islam w 1850 roku. W pracach Agencji wspierała Czaykowskiego Ludwika Śniadecka, towarzyszka jego wieloletniego pobytu w Stambule. Po odejściu Czaykowskiego z Agencji Wschodniej, wsród Polonii stambulskiej zaczęło stopniowo wzrastać poparcie dla Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, którego członkowie gromadzili się w stołówce założonej przez Zygmunta Miłkowskiego w czasie wojny krymskiej. Oficjalne przedstawicielstwo RP zostało powołane w Stambule dopiero po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Siedziba polskiej delegacji została przeniesiona z Şişli do lokalu położonego nieopodal placu Taksim na ulicy Sıraselviler 24.

Msza w kościele pw. Św. Antoniego
(fot. M.Połczyński)

Jednym z głównych miejsc spotkań Polonii stambulskiej były kościoły. Polacy spotykali się na modlitwie w kościele pw. Św. Benedykta, Św. Ludwika, a na początku XX-ego wieku w kościele pw. Św. Antoniego, w którym do dnia dzisiejszego istnieje polskie duszpasterstwo. 30 grudnia 1855 roku w tej świątyni odbyła się msza żałobna za Adama Mickiewicza w dniu transportu jego zwłok ze Stambułu do Francji. Na uwagę zasługuje również jeden z najstarszych kościołów katolickich w Stambule: kościół Sainte Marie Draperis, w którym znajdują się nagrobki przedstawicieli polskich legacji do Porty z czasów przedrozbiorowych. 

Most Galata łączący Złoty Róg z Perą, początek XX-ego wieku
(źródło: zbiory Atatürk Kitaplığı)

Pera: centrum życia europejskiego w XIX-ym i wczesnym XX-ym wieku
(źródło: zbiory Atatürk Kitaplığı)

Kawiarnia Turecka: tradycyjne miejsce spotkań, koniec XIX-ego wieku
(źródło: zbiory Atatürk Kitaplığı)

Wejście na Perę od strony wieży Galaty, koniec XIX-ego wieku
(źródło: zbiory Atatürk Kitaplığı)